ლევან ვასაძე – „უძლურის დღიური“. XXV თავი

მე დაგპირდით, რომ ხანდახან ადრინდელი ნაშრომების მცირე ნაწილს გამოვიყენებ და უკვე ვთქვი, რომ ამას ვიზამ არა იმიტომ, რომ დღიურის წერა მეზარება, არამედ იმიტომ, რომ ტელემიმართვის ან რაიმე სხვა სახით გამოქვეყნებულ სათქმელს სხვა აღქმა აქვს და ასეთ უცნაურ ჟანრს, რომელსაც მეც პირველად ვხვდები – ვგულისხმობ, კიბერ სივრცეში მფრინავ ელექტრონულ ჩქამებს ამ ონლაინ დღიურისა – სხვა. რა საინტერესო იქნებოდა, რას იზამდნენ კალმის ბუმბერაზები ჩვენს დროში ასეთ სივრცესთან მიმართებაში.

რეი ბრედბერის საოცარი მოთხრობა აქვს, თუ როგორ უხმობს ის კოსმიური სილამაზის აღსაწერად, დროის მანქანის მეშვეობით, თომას ვულფს, საავადმყოფოდან გამოჰყავს იგი სიკვდილის სარეცელიდან და ამ კოსმიურ მოგზაურობაზე ითანხმებს, მერე კი, თავისი უზადო კალმით ახერხებს და ისე გადადის ვულფის ენაზე, რომ ვერ გაარჩევ და მაგ ენით აღგვიწერს ვულფის თვალებით დანახულ კოსმოსს.

წინა თავებში ნახსენებ „ირრუბაქიძეში“, რომელსაც რობაქიძის ჩემი ერთ-ერთი საყვარელი ციტატა აქვს ეპიგრაფად წამძღვარებული – თუმცა, როგორ შეიძლება რობაქიძის ზღვაში რაიმე ერთი აირჩიო კაცმა – მე მას ამ ამბის გახსენებით მოვუხმობ, იმისათვის, რომ ჩვენი ქვეყნის აღდგენა აღწეროს, რადგან ამ ჩამოქცევის აღწერას, მარტო აღდგენის აღწერა თუ შეაჩერებს:

„..ჩემი სამშობლოა შენი ნამწერლარი,

დემონთა ლეგიონს რომ სძლია ფარულად,

თოვლში ჩარჩენილი ბორჯღლის ნაპერწკალი,

აწ აალებული ძლევის სიხარულად.

მისი მოდიდების ღვარცოფთა სიახლეს

ჩვენს დროში ვინ აღწერს, რომელ ნიაგარად?

მე, როგორც ბრედბერი – თომას ვულფს, გიახლებ,

რომ გვიქრონიკოსო ქართულ ნიაღვარად…“

ვინმე ისევ ცინიზმით იტყვის, რაებს აფრენო. რაებს და ნატვრას და, უფლის წყალობით, მასზე მიბმულ შესაძლის ქმედებას, მაგრამ, ქმედება ნატვრის გარეშე პლატონის ღოროპოლისში ქექვაა მხოლოდ, ანუ პოლიტიკუმის, როგორც პოეზიისა და ფილოსოფიის უმდაბიოესი ქვე-სახეობის სამი პლატონისეული საგნის სულ ქვედა, ყველაზე უგვანო დონე, რომელსაც, ვერ გავქცევივართ, რაც თავი გვახსოვს.

უკვე დაწერილის ხანდახან დღიურში გადმოტანას რომ დავუბრუნდეთ, მე აქაც ვეცდები  ავწონ-დავწონო მისი შესაბამისობა დღიურის მთავარ ამოცანასთან, რომელიც პირველივე თავში დავსახე მკაფიოდ: ყველა თავი ვინმეს რამეში დაეხმაროს.

ეს წერილი ათიოდე წლის წინ დავწერე ჭალაში და ის, აწ აღარ არსებული, ლიტერატურული ჟურნალის – „ჩვენი მწერლობის“ ფურცლებზე გამოვიდა, სათაურით: „ლევინისა და ვრონსკის კრებითი პერსონაჟის პარადიგმა“ და არა მგონია, ის ბევრს ენახა, ჩვენ ხომ დანარჩენ კულტურასთან ერთად ლიტერატურაც მოგვიკლეს და მასთან ერთად მოკლეს ჟურნალებიც, გარდა, რა თქმა უნდა, ლიბერალურისა. 

და რადგან ახლა კვლავ რუსეთში მომიწია ყოფნა, და რამდენი ჩემი ბინის, ან, კვირაში ერთხელ, ჩემი კლინიკის ფანჯრიდან გავიხედავ, მასზეც ვფიქრობ თანაგრძნობითა და გულისტკივილით, იქნებ, ეს სათქმელი ასახავდეს ნაწილს ჩემი საფიქრალისა.

ტოლსტოის კითხვისას, მერამდენედ ვფიქრდები რუსეთის ტრაგიკულობაზე. ეტყობა, ყველა ერს რაღაც თავისი გამორჩეული თვისებები აქვს და ზოგჯერ, უბედურების ტრაგიკული, თუმცა, ნატვრანარევი განცდა რუსეთისათვის ერთ-ერთი ასეთი თვისებაა.

ეკლესიისა და რწმენის უარყოფით, აღსარებისა და ზიარების გარეშე გარდაცვლილი, გრაფი ტოლსტოის სულიერი ტრაგედია წლებით ადრე იჩენს თავს, მის მიერ ოთხი წლის განმავლობაში, აშკარა წვალებით შექმნილ შედევრში – „ანა კარენინა“. არა იმდენად ანას ტრაგიკულ პერსონაჟში, რომელიც კულტურულად გამოფიტულ დასავლეთს დღემდე აშტერებს და აოგნებს, მთავარი დასავლური ფასეულობის – ამქვეყნიური ცხოვრების თვითხელყოფის გამო, არამედ, კონსტანტინ დმიტრიევიჩ ლევინის ძიებანში, რომელთანაც ავტობიოგრაფიულ იდენტიფიკაციას ჩემს თვალში გრაფი ვერ გაექცევა, რასაც არ უნდა ამტკიცებდეს ჩვენი დროისათვის უკვე უსაშველოდ გასქელებული ტოლსტოლოგია.

დიდებულია მწერლის გადაწყვეტილება – კონსტანტინე ლევინის ძიების სიღრმე მისივე მიწათმოქმედების დაუღალავ მცდელობასთან დააწყვილოს. მე, როგორც მიწადაკარგულ გეორგიანელს, ეს ძალიან კარგად მესმის და გულზე მხვდება. თავად ძიების წიაღსვლები – გრაფი არ მიწყენს – ზოგან მოსაბეზრებელი, ზოგან კი – ზერელე მეჩვენება, თუმცა, იქნებ, ეს ჩემივე ბრალიც არის.

ქალაქისა და „свет“-ის მოერთგულე პერსონაჟების სრული პალიტრაც – სტეპან არკადიჩიდან დაწყებული და გრიშა ვესელოვსკით დამთავრებული – ლევინის პიროვნებასთან შედარებით, აშკარად უფრო ზედაპირული და ფერმკრთალია, და ამაშიც იგრძნობა ტოლსტოის განზრახი და იქნებ, ცოტა ზედმეტად შეუნიღბავი სიმბოლიზმი.

რა თქმა უნდა, ალექსეი ალექსანდროვიჩ კარენინის დრამა დიდია, მაგრამ, ოსტატი მასაც წარმოსახავს სიცოცხლის ნაკადებისაგან დამშრალ, визгливый კაცად, რომელსაც დიდი პირადი შეურაცხყოფის ფონზეც კი, როგორც ქალაქელს, ბევრის არაფრის თავი აქვს და მშობიარე ანას პატიების ცნობილი სცენის შემდეგ – ღვარძლნარევ, უსულგულო და გამოწურულ ლიმონად გვევლინება.

რუსი მამაკაცის მარადიული ფობია ცოლის მოღალატეობისა, რომელთან მიმართებაშიც ქართველი კაცის ქცევა და ამ ქცევით გამოწვეული ისტორიულ-გეოპოლიტიკური შედეგები, იქნებ, ცალკე წერილადაც ღირდეს, არის ალბათ ის, რითიც „კარენინა“ ყოველთვის უფრო ახლოს იქნება რუსი კაცისთვის, ვიდრე ნებისმიერი სხვისთვის, ზუსტად ისევე, როგორც ვირტუოზულად ასახული რუსი ქალის ზოგჯერ აშარი ბუნება, „კარენინას“ რუსი ქალებისათვის უსაყვარლესი რომანის ადგილს უნარჩუნებს უკუნისამდე.

მეჩვენება, რომ გრაფი ვრონსკი მწერლისათვის თითქმის ასრულებს პერსონაჟებზე გადანაწილებულ ტოლსტოისვე ალტერ-ეგოს, არა მარტო მთავარი გმირის ვაჟკაცური თვისებების გამო, რომელთანაც თვითგაიგივებას ვერცერთი მწერალი ვერ გაექცევა – ამირეჯიბი იქნება ეს – თუთაშხიასთან, მაინ რიდი – მორის ჯერალდთან, თუ ჰიუგო – ვალჟანთან – არამედ, იმიტომ, რომ ვრონსკი სირცხვილისაგან მალვაში, თავისთვის მოულოდნელად, სოფელში ბრუნდება და ლევინისადმი საპირისპირო სამიწათმოქმედო სტრატეგიით (ლევინის სასოფლო-სამეურნეო მსოფლხედვასთან ერთად), სრულად ასახავს თავად ტოლსტოის შეხედულებათა და პრაქტიკათა კოლოსალურ სიფართეს სოფლის მეურნეობის, მიწათმოწყობის, ეკონომიკისა და, აქედან გამომდინარე, საერთოდ რუსის ამქვეყნიური ყოფის თაობაზე.

და, თუმცა, იასნაია-პოლიანაში გახიზნული კორიფესთვის ეს ძიება ტრაგიკულად, უღმერთოდ მთავრდება, განა ვის შეუძლია გაარჩიოს, რისი ბრალია ეს: ერის ცოდვებისათვის ქვეყნის თავს მოწეული ლიბერალური ქარიშხალ-უბედურების უტყუარი მოლოდინისა, თუ კლასიკოსის პიროვნული სისუსტისა.

ორივე შემთხვევაში, ტოლსტოის აღსასრულის ტრაგედია – იქნებ, არც მთლად ჰემინგუეისებური, მაგრამ, უდავოდ დამთრგუნველი – რუსული ზამთრის მყინვარებით ესარკება თავად რუსი ერის მომდევნო და აქამდე მიმდინარე ტრაგედიას – ერისა, რომელმაც ასე კარგად დაიწყო და ასე საშინლად გააგრძელა, გაცვალა რა მშვიდობა – ომზე, თავდაცვა – დაპყრობაზე, კეთილმეზობლობა – მეზობელთან ჩხუბზე.

გრაფი თავის ნაწარმოებში ბევრგან ელაციცება ადამიანისა და საზოგადოების ცხოვრების ორთოდოქსული საზღვრების ხელშეუხებლობას. თუმცა, კაცობრიობისათვის ცენტრალურ, ოჯახურ საკითხში, რომლის გარყვნის სიღრმეც, ჯერ კიდევ ტოლსტოის დროინდელ რუსულ არისტოკრატიასა და სოფელშიც (გავიხსენოთ სწივას და ვესელოვსკის არშიყობა ნადირობის ღამეს სოფლის „დევკებთან“) გვაღონებს და კაცობრიობის მორალური რეგრესის გარდუვალობაზე გვაფიქრებს, მწერალი მაინც ინდომებს უერთგულოს, წარმართების ენაზე რომ ვთქვათ, კარმული სამართლიანობის ლოგიკას, სიუჟეტის კონსტრუქციაში კიწი შერბაცკაიას ბედის აღწერისას.

უმანკო „კრასავიცა“, რომელიც ალტერ-ეგოს ქვე-პერსონაჟების სადავო, თუ გამაერთიანებელი ობიექტია, ჯერ ბრწყინვალე ვრონსკის ამჯობინებს კრისტალურ ლევინს და ამის შედეგად, ლამის ჯანმრთელობის დაკარგვის ფასად, იგლოვებს თავის სისულელეს.

ვრონსკის კი, მისივე სულიერი კორუფცია უუნაროს ხდის უმანკოება დააფასოს, როგორც ოჯახის თანამედროვე მტრები იტყოდნენ, კიწი მისთვის არ არის საკმარისად საინტერესო.

მაგრამ, მოწყალე ზენა უარყოფით განადგურებულ კიწისაც და ლევინსაც წამებას კათარზისად უთვლის და ჩუქნის ბედნიერებას – მიწათმოქმედ და საკუთარი ურწმუნოებით შეწუხებულ უზადო ვაჟკაცს ანგელოზ ქალს უგზავნის, მის სასათუთე საკუთრებად, მისი თესლის გამგრძელებლად და მისი იერიქონისეული ფსევდო-კულტურისაგან განდეგილობის სრულსაქმნელად.

და, სწორედ, ჯვრისწერისა და შობის საიდუმლოებანში გულით მონაწილეობისას კურნავს იგი მას ურწმუნოებისაგან, რომელიც ასე აწამებს წესიერი პიროვნების სულს.

კიწი ლევინის ჯილდოა – თმენისა და ალალი ძიებისათვის და ლევინი კიწის ჯილდოა – სინანულისათვის.

მათი ვაჟის სიყვარულის აკვანი კი, მარადი, რიცხობრივად უმცირესი, მაგრამ, მძლე საპირწონეა სწივასა და დოლის და ანასა და ვრონსკის უოჯახობაში, ანუ, ნამდვილი სიყვარულის გარეშე შობილი და გაზრდილი მომავალი კაინიტებისა, რომელნიც მარადის იზევებენ კარიერაში, დაჩაგრავენ ლევინისანებს, მაგრამ, ვერასოდეს იქნებიან მათსავით ბედნიერნი.

ვთქვი, რომ ვრონსკი ლევინთან ერთად, თითქმის ასრულებს ტოლსტოის ალტერ ეგოს-მეთქი, იმიტომ, რომ მეჩვენება, რომ სერგეი ივანოვიჩიც, ნაწილობრივ, ამ ფუნქციის მატარებელია. იქნებ, ნაკლებად ცალსახად, ვიდრე ჭილაძის გმირის მწერალი მამა „გოდორში“, სერგეი ივანოვიჩი აშკარად ტოლსტოისებურ ნიშნებს ატარებს და თავისი ვერშემდგარი სამეცნიერო-მწერლური კარიერითა და ამ გულგაცრუების დასაამებლად, გაცხოველებული საზოგადოებრივი მოღვაწეობით პანსლავურ საკითხში, მწერლისათვის ცნობიერად, თუ ქვეცნობიერად ეხმაურება მისივე პიროვნების მრავალმხრივობას.

მართალია, ტოლსტოი ჩემთვის ბევრად ნაკლებად საყვარელი მწერალია, ვიდრე დოსტოევსკი, რომელიც ჭეშმარიტებასთან სახიფათო კამათის გარეშეც თვლის, რომ შესაძლებელია დიდი მწერლობა, ჩვენი სივრცისათვის მაინც წარმოუდგენელია თანამედროვე აზროვნება ტოლსტოის გარეშე.

არა იმდენად იმიტომ, რომ წაუკითხავი კლასიკის ტომები თითოეულ ჩვენგანს უხმო საყვედურით მარად დასცქერიან თაროებიდან, არამედ, უფრო იმიტომ, რომ მეოჯახეობისა, თმენისა და ბედნიერების კულტურასთან კაინიტურ ლიბერალიზმს არასოდეს მოსვლია იმ მასშტაბის კოლიზია, რომელიც მოხდა რუსეთისა და შესაბამისად, ნაწილობრივ ჩვენს კულტურულ სივრცეში. და ამ კოლიზიას, იქნებ, არც ჰყოლია ისეთი დიდი ჟამთააღმწერელი და მსხვერპლი, როგორიცაა გრაფი ტოლსტოი.

© ლევან ვასაძე

? 13.09.2021